ΤΟ ΑΝΟΛΟΚΛΗΡΩΤΟ ᾽211 Τοῦ πρωτοπρ. π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ, Ὁμοτ. Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ..

ΤΟ ΑΝΟΛΟΚΛΗΡΩΤΟ ᾽211
Τοῦ πρωτοπρ. π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ,
Ὁμοτ. Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ....

Α
ΠΟ χρόνια δουλεύω αὐτό τό θέμα καί ἔχει συγκεντρωθεῖ ἕνα τε-
ράστιο ὑλικό, ἀρχειακό, ἀδημοσίευτο ἤ καί δημοσιευμένο. Σκοπός
τοῦ κειμένου αὐτοῦ εἶναι νά λειτουργήσει ὡς πρόκληση στούς ἀγα-
πητούς μας ἀναγνῶστες. Εἶναι βέβαιο, ὅτι θά δημιουργηθοῦν ὄχι μόνο
εὔλογες ἀπορίες, ἀλλά καί ἀντιδράσεις, διότι τό κείμενο συμβάλλει στήν
ὑπέρβαση τῆς «σιδερωμένης» ἱστορίας, πού θά ᾽λεγε καί ὁ ἀείμνηστος
Μακρυγιάννης, ἡ ὁποία διδάσκεται καί ἀναπαράγεται στή σχολική μας
ἐκπαίδευση. Ἀλλ᾽ αὐτό εἶναι φυσική ἀπόληξη τῆς εὐρωπαϊκῆς ἀναγνώσε-
ως τῆς ἱστορίας μας. Χρειάζεται γι᾽ αὐτό καί ἡ ρωμαίικη-ἑλληνορθόδοξη
ἀνάγνωσή της, ἐπί τῇ βάσει τῶν πηγῶν, πού ὄχι μόνο ὑπάρχουν, ἀλλά
εἶναι καί πλούσιες. Μιά τέτοια ἀνάγνωση εἶχε πραγματοποιήσει ὁ μακα-
ριστός π. Ἰωάννης Ρωμανίδης († 2001), καί ἀντιμετωπίσθηκε ἀπό κάποι-
ους μέ βιαιότητα καί κακία, διότι ἐτάραξε τά λιμνάζοντα ὕδατα τῆς κα-
θιερωμένης ἱστοριογραφίας, ἀλλά καί τῆς πολιτικῆς ἀκαμψίας. Σήμερα
ὅμως ἴσως εἶναι εὐνοϊκότερες οἱ ἐθνικοκοινωνικές συνθῆκες, γιά νά ἐπα-
ναληφθεῖ τό ἐγχείρημα ἐκείνου. Διότι ἡ Εὐρώπη, στήν ὁποία εἴχαμε ἐνα-
ποθέσει «τήν πᾶσαν ἐλπίδα» μας, ἀπεκάλυψε (καί στήν ἐποχή μας) τό ἀλη-
θινό πρόσωπό της.
* * *
Ἰσχυρή πρόκληση γιά τήν Ἑλληνική συνείδηση εἶναι, ἄν πέτυχε ἡ Ἑλλη-
νική ἐπανάσταση τούς σκοπούς της, πού ἦταν σκοποί ὅλου τοῦ Γέ-
νους/Ἔθνους. Τό ἐρώτημα αὐτό ἔχει τεθεῖ ἐπανειλημμένα μέχρι σήμερα.
Ποιός ἦταν ὁ κύριος στόχος της; Κατά τήν ἐκτίμηση πολλῶν ἱστορικῶν
μας τό «1821» εἶχε μεγαλοϊδεατικό-ρωμαίικο καί ὄχι ἀλυτρωτικό-χαρα-
κτήρα. «Νά φτειαχθεῖ τό ρωμαίικο» ἦταν τό βασικότερο κίνητρό του. Ρω-
μαίικο ὅμως σημαίνει οἰκουμενικά καί ὑπερφυλετικά ἑλληνικό καί ὄχι
ἑλλαδικό καί παραπέμπει τό «εὐρύ» καί ὄχι τό «στενό» Γένος. Κατά τόν
π. Ἰωάννη Ρωμανίδη «οἱ Ρωμηοί (ΓΔΜ: οἱ ἑλληνορθόδοξοι) ἐπαναστάτη-
σαν τό 1821, διά νά ξαναγίνη ἡ Ρωμηοσύνη κράτος μέ τόν ρωμαίικο (ΓΔΜ:
ἑλληνορθόδοξο) πολιτισμόν της, πού μέ ὑπερηφάνειαν καί κάθε θυσίαν
εἶχαν διαφυλάξει κατά τά σκληρά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας, τῆς Φραγ-
κοκρατίας καί τῆς Ἀραβοκρατίας»2
. Πόση ἀλήθεια ἐκφράζει αὐτή ἡ θέση;
Θά παρουσιάσουμε δειγματοληπτικά κάποιες ἄμεσες μαρτυρίες ἀπό τήν
πλούσια βιβλιογραφία.
1. Ἡ ἀνάσταση τῆς Ἑλληνορθόδοξης Ρωμανίας (Βυζαντίου) ἦταν τό
1821 ἡ κυριαρχοῦσα στά εὐρύτερα στρώματα τοῦ λαοῦ ἰδεολογία.
Ὑπῆρχαν μυστικοί πόθοι τοῦ Γένους. Ἡ λαϊκή ποίηση ὑποσχόταν (στήν
Παναγία): «Πάλι μέ χρόνους μέ καιρούς, πάλι δικά Σου θἆναι». (Ὅταν τά
ἔχει ἡ Παναγία, εἶναι καί δικά ΜΑΣ, ἐνῶ, ὅπως στήν ἐποχή μας, τό ἀντί-
στροφο δέν εἶναι βέβαιο…). Συνήθεις σ᾽ ὅλη τήν διάρκεια τῆς δουλείας
ἦσαν οἱ ἐκφράσεις «πότε θά γίνει ρωμαίικο», «ὅταν θά γίνεται Ρωμανία»
(ποντιακό)3
.
Ἀκόμη καί οἱ ὑποστηρίζοντες τή στενή-κρατική-ἐθνική ἰδέα (διαφωτι-
στές κ.λπ) στά τέλη τοῦ 18ου ἤ τίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα, δέν θά μπο-
ροῦσαν νά φαντασθοῦν «Ἑλληνικό Κράτος» μέ τά σύνορα τοῦ 1828/30,
ἀκόμη καί τά σημερινά. Τούς στόχους τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως κα-
θόριζε, ἀπό τῆς πλευρᾶς τῆς Ρωμηοσύνης, ἡ συλλογική μνήμη τοῦ Γέ-
νους, πού προσανατολιζόταν στήν Ἅγια-Σοφιά, τή Νέα Ρώμη/Κωνσταντι-
νούπολη. Σέ ὅ,τι δηλαδἠ εἶχε χαθεῖ καί τό ὁποῖο ὀνειρευόταν τό Γένος
νά ξαναποκτήσει. Ἡ ἀπελευθέρωση ἑνός μικροῦ τμήματος, κατοικημέ-
νου ἀπό Ἕλληνες τοῦ ἀρχαίου «θέματος» Ἑλλάς (Στερεά Ἑλλάδα, Πε-
λοπόννησος καί μερικά νησιά) ἀποτελοῦσε τήν φιλοδοξία ἐκείνων, πού
εἶχαν ταυτισθεῖ μέ τούς διπλωματικούς στόχους τῶν «Μεγάλων Δυνά-
μεων», πού προέβλεπαν τή μεταβοή τοῦ παλαιοῦ  «ἑλλαδικοῦ θέματος»
σέ κράτος τῶν Ἑλλήνων, γιά τήν ἐξυπηρέτηση τῶν σχεδίων τους. Θά
φθάσουν, μάλιστα, οἱ ταυτισμένοι μέ τή δυτική πολιτική Ἕλληνες τοῦ μι-
κροῦ ἐλευθέρου Ἑλληνικοῦ κράτους νά ἀπαιτοῦν νά ἐγκατασταθοῦν οἱ..
.

ἐκτός (ἐλευθέρας) Ἑλλάδος Ἕλ -
ληνες σ᾽ αὐτήν, γιά νά «πολιτογρα-
φηθοῦν Ἕλληνες», διαφορετικά
ἔμεναν «Ρωμηοί»4
.
Οἱ ὑπόδουλοι «Ρωμηοί» ἔλεγαν
ὅμως «ὅταν θά κάμωμεν τό ρωμαί-
ικο» ἤ «ὅταν θά ἔλθει τό ρωμαί-
ικο», πολύ πρίν ἀπό τήν ἐξέγερση
τοῦ 1821. Κατά τόν μεγάλο ἱστορι-
κό μας ἀείμνηστο Ἀπόστ. Βακαλό-
πουλο, «ἡ δεύτερη φράση ἐξακο-
λούθησε νά ἐπιζεῖ καί ἀργότερα
στίς συνομιλίες τῶν ὑποδουλωμέ-
νων ἀκόμη Ἑλλήνων τῆς Θεσσα-
λίας, Ἠπείρου, Μακεδονίας καί τῶν
ἄλλων Ἑλληνικῶν χωρῶν»5
. «Νά
φτειαχθεῖ τό Ρωμαίικο» ἦταν ὁ κοι-
νός πόθος τοῦ Γένους. Ὁ Μεγα-
λοϊδεατισμός του ἦταν οἰκουμενι-
κός ὅμως, μέ ἐπίκεντρο τήν Πόλη
(Κωνσταντινούπολη), τήν παλαιά
πρωτεύουσά του. Ἡ ἀνάσταση τῆς
αὐτοκρατορίας, τῆς Ρωμανίας/Βυ-
ζαντίου, καί ὄχι κάποιας μικρῆς
ἐπαρχίας. Αὐτό ὅμως σήμαινε ἀνά-
σταση ὅλων τῶν Ρωμηῶν, τῶν πο-
λιτῶν δηλαδή τῆς Νέας Ρώμης
(Κωνσταντινουπόλεως).
Ρητά παρατηρεῖ ὁ βρεττανός δι-
πλωμάτης καί ἱστορικός τῶν πολι-
τισμῶν Arnold Toynbee: «Οἱ νεώ-
τεροι Ἕλληνες τρέφουν -ἤ ἔτρε-
φαν τοὐλάχιστον ἴσαμε τό 1922- τή
φιλοδοξία νά νεκραναστήσουν τήν
Ἀνατολική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία
καί νά καταστήσουν τήν Κωνσταν-
τινούπολη πρωτεύουσά τους ξα-
νά»6
. Καί παρακάτω: «Τό ἑνιαῖο
ὁμοιογενές ἐθνικό κράτος, πού
συγκροτήθηκε ἀπό τό 1831 ἕως τό
1945, δέν εἶχε ἀληθινά προηγούμε-
να στά προγενέστερα στάδια τῆς
Ἑλληνικῆς ἱστορίας. Οὔτε εἶχε κα-
θόλου ρίζες στή νεοελληνική
ζωή»7
. Γιά τήν ἀνάσταση τοῦ «Ρω-
μαίικου» εἶναι σημαντική ἡ ἀκό-
λουθη δήλωση τοῦ Ληξουριώτη πο-
λιτικοῦ Γεωργίου Τυπάλδου –
Ἰακωβάτου (1813-1882) μέσα στήν
Ἑλληνική Βουλή στίς 23.11.1879:
«… Εὔχομαι δέ καί ἡμεῖς νά γίνω-
μεν Ρωμαῖοι, ὡς εἶμαι Ρωμαῖος καί
ἐγώ. Θέλω σᾶς ἐξηγήσει παρ᾽
ἐμπρός, ὁποίαν ἔννοιαν προσάπτω
εἰς τήν λέξιν Ρωμαῖος. Σεῖς χωρίς
νά θέλετε καί νά τό αἰσθάνεσθε,
λέγετε “πότε θά κάμωμεν τό Ρω-
μαίικο”. Ἐγώ θέλω σᾶς ἐξηγήσει τό
Ρωμαίικο»8
.
2. Ἡ αὐτοκρατορική ἰδέα-τό
«εὐρύ γένος» ἦταν ἡ μόνιμη καί
ἀμετάτρεπτη ἰδεολογία τῆς Ρωμαί-
ικης Ἐθναρχίας, ἡ ὁποία συνέχιζε
τήν «Βυζαντινή» Αὐτοκρατορία. Γι᾽
αὐτό καί ἐξηγοῦνται οἱ ἀρχικοί δι-
σταγμοί της γιά τήν ἐπανάσταση
τῶν «Ἑλλήνων» στήν ἑλλαδική
ἐπαρχία, διότι τό Φανάρι γνώριζε
καλά τά σχέδια τοῦ Ναπολέοντος,
ἀλλά καί τῶν εὐρωπαϊκῶν ἀνακτο-
βουλίων. Ἡ προϊοῦσα κατάπτωση
τῆς Ὀθωμανικῆς ἐξουσίας ἦταν
αἰσθητή στίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα
καί ἡ Ἐθναρχία γνώριζε, ὅτι ἡ
αὐτοκρατορία περιερχόταν ἀργά,
ἀλλά σταθερά, στά χέρια τῶν Ρω-
μηῶν. Γι᾽ αὐτό ἤδη ἀπό τόν 18ο
αἰώνα εἶχε ἀποκρυσταλλωθεῖ ἡ Φα-
ναριώτικη προοπτική, ὅτι ἡ αὐτο-
κρατορία θά μεταστοιχειωνόταν σέ
Ἑλληνική-Ρωμαίικη μέ τήν ἐκ τῶν
ἔσω μεταλλαγή της σέ «Ὀθωμανι-
κό Κράτος τῆς ρωμαίικης/ἑλλη-
νικῆς ἐθνότητος». Ἡ ἐθνικιστική
ἐπανάσταση τῶν Νεοτούρκων
(1908), πού ἔγινε, γιά νά ἀποκλει-
σθοῦν οἱ ὑπερισχύσαντες στίς
ἐκλογές Χριστιανοί (Ὀρθόδοξοι
καί Ἀρμένιοι) ἀπό τήν διεκδίκηση
τῆς ἐξουσίας, βεβαιώνει τόν ρεαλι-
σμό τῆς φαναριώτικης προσδοκίας.
Ἀνάλογο μέ τήν Ἐθναρχία ὅρα-
μα ἐνσάρκωναν καί οἱ Κολυβάδες
τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἦσαν καί αὐτοί
φορεῖς τοῦ πνεύματος τῆς Ρωμηο-
σύνης, τῆς ἀπελευθερώσεως δη-
λαδή «ὅλων τῶν ὑποδούλων στόν
Σουλτάνο λαῶν, χωρίς καμμιά (εὐ -
ρωπαϊκοῦ τύπου) ἐθνικιστική διά-
κριση ἤ κατακερματισμό τους σέ
συμβατικές κρατικοεθνικές ὀντό-
τητες, καί στή οὐσία δυτικά προτε-
κτοράτα. Γι᾽ αὐτό ὁ προφήτης τῆς
ἐλευθερίας μας Πατροκοσμᾶς ὁ
Αἰτωλός» († 1779), πού δίκαια ὀνο-
μάσθηκε «ὁ μεγαλύτερος Νεοέλ-
ληνας» (Κώνστας), μιλοῦσε γιά τήν
ρωμαίικη ἀνάστασή μας μέ τόν λό-
γο του: «αὐτό μιά μέρα θά γίνει ρω-
μαίικο».
3. Ὁ Οἰκουμενικός αὐτός πα-
τριωτισμός ἐνέπνεε καί τόν Ρήγα,
ὁ ὁποῖος πιστός στήν αὐτοκρατορι-
κή ἰδέα σχεδίαζε στούς χάρτες του
ὁλόκληρη τήν αὐτοκρατορία τῆς
Νέας Ρώμης, τό «οἰκουμενικό κρά-
τος», ἀπευθυνόμενος σ᾽ ὅλους
τούς λαούς της καί ὄχι μόνο στούς
Ἑλλαδικούς, τούς φυλετικά Ἕλλη-
νες, ἀλλά καί στούς μή χριστια-
νούς. Χρησιμοποιεῖ τήν «ἐπίσημη»
γλώσσα τῆς «αὐτοκρατορίας», τά
Ἑλληνικά (τά Ρωμαίικα) καί μιλεῖ
ὡς «ρωμηός»9
στούς ἄλλους ρω-
μηούς, ἀνεξάρτητα ἀπό φυλή,
γλώσσα καί θρησκεία. Κατά τόν
Ἀπόστ. Δασκαλάκη «πρέπει νά θε-
ωρήσωμεν ὡς βέβαιον, ὅτι ἤδη ἀπό
τῆς ἐποχῆς αὐτῆς εἶχε συλλάβει
(δηλ. ὁ Ρήγας) τό σχέδιον μιᾶς γε-
νικῆς ἐπαναστάσεως τῶν Ἑλλήνων
καί τῶν λοιπῶν λαῶν τῆς Βαλκα-
νικῆς μέ τήν βοήθειαν τῶν στρα-
τιῶν τῆς Γαλλικῆς Δημοκρατίας,
πρός ἀποτίναξιν τοῦ τουρκικοῦ ζυ-
γοῦ πρός ἵδρυσιν μιᾶς μεγάλης
ἑλληνικῆς δημοκρατίας, τῶν ὁρίων
περίπου τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρα-
τορίας, ἐντός τῶν κόλπων τῆς
ὁποίας θά ἔζων ἐν πλήρει ἐλευθε-
ρίᾳ καί ἰσότητι πολιτικῶν καί ἀτο-
μικῶν δικαιωμάτων πάντες οἱ λαοί,
ἀνεξαρτήτως ἐθνικότητος, γλώσ-
σης καί θρησκείας»10. Αὐτό, πρά -
γματι, ἦταν τό ρωμαίικο ὄνειρο τοῦ
Ρήγα καί ὄχι ἡ μικρή Ἑλλάδα τοῦ
1828/30 ἤ καί ἡ σημερινή, ἀκόμη.
Ἡ σχεδιαζόμενη ἀπό αὐτόν
«Γραικική (Ἑλληνική) Δημοκρατία»
εἶναι οἰκουμενική καί πολυεθνική.
Εἶναι «αὐτοκρατορία» μέ αὐτοκρά-
τορα (αὐτεξούσιο) τόν Λαό της.
Παρά τίς γαλλικές του ἐπιδράσεις,
δηλαδή, ὁ Ρήγας δέν εἶχε ἐγκολ-
πωθεῖ τή στενή ἐθνική ἰδέα, ἀλλά
ἔμενε «ρωμηός/βυζαντινός στή
συνείδησή του. Ὀρθά παρατηρεῖ ὁ
Δασκαλάκης: «Ἡ Βυζαντινή παρά-
δοσις παρέμενε ζῶσα χάρις εἰς τήν
Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ὁ δέ Ρή-
γας εἶχε ζήσει ἐπί μακρόν εἰς τήν
Κωνσταντινούπολιν, ἕδραν τοῦ
Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί
θεματοφύλακα τῶν Βυζαντινῶν
παραδόσεων11. Συνεπῶς, ὁ Ρήγας
ἐκινεῖτο μέσα στήν πατριαρχική-
φαναριώτικη-ἐθναρχική προοπτική
τοῦ οἰκουμενικοῦ ἐθνισμοῦ, μέ βά-
ση τήν ἰδέα τῆς Ρωμανίας/Ρωμηο-
σύνης, τοῦ ἑλλη-
νορθόδοξου δη-
λαδή πολιτισμοῦ,
μέ κέντρο τήν
δεύτερη ἱστορικά
πρωτεύουσα τοῦ
Ἑλληνισμοῦ, τήν
Κωνσταντινούπο-
λη-Νέα Ρώμη. Ἡ
«Ἑλληνική Νο-
μαρχία» 1806,
ἔργο κατά τήν
συνάδελφο κ.
Μαρία Μαντου-
βάλου, τοῦ Ἀδαμ.
Κοραῆ, «κατ᾽
οὐσίαν ἀνατρέπει
τό σχέδιον τοῦ
Ρήγα διά σχεδίου
τοῦ Ναπολέοντος, τό ὁποῖον ἀργό-
τερον φέρεται ὡς σχέδιον τοῦ Κο-
ραῆ»12
.
Ἀλλά καί ὁ ρουμάνος πολιτικός
καί διακεκριμένος ἱστορικός Νικ.
Γιόργκα (†1940) δέχεται, ὅτι στό
ἴδιο ἰδεολογικό πλαίσιο ἐκινεῖτο καί
ἡ Φιλική Ἑταιρεία: Ἡ Ἑταιρεία
«ἀνώτατον σκοπόν ἔτασσε νά ἀπο-
καταστήσει τήν Βυζαντινήν αὐτο-
κρατορίαν, ἔχουσαν πρωτεύουσαν
τήν Κων/λιν»13
.
4. Ἐφαρμογή τῶν σχεδίων τοῦ
Ρήγα προγραμμάτιζε τό «Σχέδιον
Γενικόν», πού συντάχθηκε μεταξύ
Μαΐου καί Ἰουλίου 1820 καί τό εἶχε
ἐγκρίνει ὁ Ἀλέξ. Ὑψηλάντης. Προ-
έβλεπε «τήν ἐξέγερσιν τῆς Βαλκα-
νικῆς». Εἶχε 23 ἄρθρα καί ὅριζε ὅτι
ἔπρεπε νά ἐκδηλωθεῖ ὁ ἀγώνας σέ
πέντε μέτωπα, γιά νά διασπασθοῦν
οἱ δυνάμεις τοῦ Κατακτητῆ. Τά μέ-
τωπα αὐτά ἦσαν: 1. Ὁ Μοριάς, 2. Ἡ
Ἤπειρος, 3. Ἐπανάσταση στή Σερ-
βία καί ἐνδεχόμενα στό Μαυρο-
βούνιο, 4. Κάψιμο τῆς ἀρμάδας τῶν
Ὀθωμανῶν στήν Κωνσταντινούπο-
λη καί 5. Ἀντιπερισπασμός στή
Μολδοβλαχία, τόσο ἀπό τίς φρου-
ρές τῶν ἡγεμόνων, ὅσο καί ἡ ἐξέ-
γερση τῆς τοπικῆς ἀγροτιᾶς. Ἄρα
ὁ πολυπροβαλλόμενος ἀντιπερι-
σπασμός τῆς ἐξέγερσης στή Μολ-
δοβλαχία ἦταν μόνο ἕνα μέρος τοῦ
καταρτισθέντος σχεδίου.
Ὁ ἀείμνηστος διδάσκαλός μας
Διον. Ζακυθηνός σχολιάζει τόν το-
νιζόμενο ἀπό τόν Ἰω. Φιλήμονα
ἀντιπερισπασμό ὡς ἑξῆς: «Ἐάν διά
τοῦ ὅρου τούτου νοῆται ἡ περιωρι-
σμένη στρατιωτική ἤ πολιτική
ἐνέργεια, ἡ ἀποσκοποῦσα εἰς τήν
παραπλάνησιν τοῦ ἀντιπάλου, δυσ -
κόλως ἡ ἐπιχείρησις τῆς Δακίας θά
ἠδύνατο νά θεωρηθῆ ὡς ἀντιπερι-
σπασμός. Ὡς πρᾶξις πολιτική καί
στρατιωτική ὑπῆρξε μέρος τοῦ
ὅλου. Καί τό Σχέδιον Γενικόν, ἔστω
καί ἄν μονομερῶς ἐφηρμόσθη,
ἔδωκεν εἰς τήν Ἐπανάστασιν τόν
οἰκουμενικόν χαρακτῆρα της.
Ἄνευ αὐτοῦ ὁ ἀγών θά ἐκινδύ-
νευεν ἴσως νά ἐξελιχθῆ εἰς χρονί-
ζουσαν τοπικήν σύγκρουσιν»14
.
Ἀλλά καί αὐτός ὁ ἡγέτης τῶν Βλά-
χων (ρουμάνων) ἀγροτῶν Θεόδ.
Βλαντιμιρέσκου, σέ ὁμιλία του,
ἀνακοίνωσε στούς ὀπαδούς του
ὅτι τό «κίνημά του (μαζί μέ τόν Ἀλ.
Ὑψηλάντη) ἀνῆκε σέ γενικώτερη
ἐπαναστατική κίνηση»15. Καί ὁ Θε-
όδ. Κολοκοτρώνης γιά νά ἐμψυχώ-
σει τό ἑλλαδικό στοιχεῖο, τόνιζε με-
ταξύ ἄλλων, ὅτι «ὅλον τό γένος
τῶν Χριστιανῶν (αὐτό σημαίνει οἱ
Ρωμηοί) καί εἰς τόν Μορέα, Ρούμε-
λη, Σερβία, Βουλγαρία, Καραταγλί-
δες (Μαυροβούνιο), Βλαχομπο-
γδανία καί σχεδόν εἰς αὐτήν τήν
ἀνατολήν, ἐσηκώθη εἰς τ᾽ ἄρματα,
ὁμοίως καί ὅλα τά νησιά τῆς
Ἄσπρης Θαλάσσης» (τοῦ Αἰγαίου),
προβάλλοντας ἔτσι τήν ρωμαίικη
οἰκουμενική ἰδέα. Ἐξεγειρόταν
ὁλόκληρο τό Ρωμαίικο Μιλλέτι τῆς
Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας.
Μετά τό κίνημα τοῦ Ὑψηλάντη
ἀρχίζει ἡ παρέκκλιση τοῦ στόχου
τῆς Ἐπαναστάσεως, πού προσέλα-
βε στενό ἐθνικό (ἐθνικιστικό) χα-
ρακτήρα, ὡς ἐπανάσταση τῶν
ἑλλαδιτῶν, μιᾶς ἐπαρχίας δηλαδή
τῆς Ρωμαίικης Ἐθναρχίας. Σαφέ-
στατος στό σημεῖο αὐτό εἶναι ὁ κα-
θηγ. Κωνσταντῖνος Τριανταφυλλό-
πουλος: «Ἐν τοσούτῳ -γράφει-
ὅταν τόν Φεβρουάριον τοῦ 1821
ἐξερράγη παρά τά πολωνικά σύνο-
ρα τό κίνημα τοῦ Ὑψηλάντη καί διά
τούς γνωστούς λόγους ἀπέτυχεν,
ἐπηκολούθησε δέ τόν Μάρτιον ἡ
ἀποστασία τῆς Πελοποννήσου, δέν
πρόκειται πλέον περί ἑνώσεως
πλειόνων λαῶν εἰς πολιτείαν φέ-
ρουσαν τόν χαρακτῆρα τοῦ ὑπερέ-
χοντος ἑλληνικοῦ στοιχείου, ἀλλά
περί ἀποκαταστάσεως τοῦ ἑλληνι-
κοῦ γένους»16. Μετά τό ἐπαναστα-
τικό κίνημα, δηλαδή, τοῦ Ὑψηλάν-
τη, ἀλλάζει ὁ οἰκουμενικός-ρωμαί-
ικος στόχος τοῦ Ρήγα. Συνεχίζει
δέ: «Μέ ἄλλους λόγους ἡ ἀρχή τῶν
ἐθνικοτήτων, ἥν ἐνσαρκώνει ὁ
ἑλληνικός ἀγών, διατελεῖ εἰς ἐσω-
τερικήν συνοχήν πρός πολίτευμα,
οἷος υἱοθετήθη ἀπό τήν ἐν Ἐπι-
δαύρῳ συνέλευσιν»17. Αὐτό σημαί-
νει, ὅτι στή διάρκεια τῆς Ἐπανά-
στασης ἐπεβλήθη ἄνωθεν (καί ἔξω-
θεν!) ἰδεολογία ἄγνωστη στό Γένος
μέχρι τότε. Τό βαυαρικό αὐτοκέ-
φαλο τοῦ 1833 καί ὅλες οἱ πολιτι-
κές ἐξελίξεις μέχρι τή Μικρασιατι-
κή καταστροφή (1922) θά ὁλοκλη-
ρώσουν τά εὐρωπαϊκά σχέδια.
Ὅπως συνοψίζει ὁ κ. Τριανταφυλ-
λόπουλος «ἡ ἀποτυχία τοῦ κινήμα-
τος τῶν Παραδουναβίων ἐπαρχιῶν
κατέστρεψε τάς πραγματικάς προ-
ϋποθέσεις διά τήν ἄσκησιν οἰκου-
μενικῆς πολιτικῆς»18. Αὐτό ὑποστή-
ριξε, μέ μεγάλη ἐκφραστική δύνα-
μη καί ὁ Νικ. Γιόργκα: «Ὁ Ἑλληνι-
κός Φοῖνιξ τῆς (Φιλικῆς) Ἑταιρείας
ἐν τῇ τολμηρᾷ του ὁρμῇ εἶχε φο-
νεύσει τόν παλαιόν βυζαντινόν
ἀετόν»19
.
Εἶναι ὅμως σημαντικό, γιά τήν
ἀπόδειξη τῆς συνέχειας αὐτοῦ τοῦ
οἰκουμενικοῦ -ρωμαίικου- πνεύμα-
τος, πού καμμία ξένη προπαγάνδα
δέν εἶχε τήν δύναμη νά καταπνίξει,
τό πλαίσιο τῶν ὁραματισμῶν τοῦ
μεγάλου ἡγέτη μας Ἰωάννου Κα-
ποδίστρια (1776-1831), τοῦ ΜΟΝΟΥ
καθ᾽ ὁλοκληρίαν ὀρθοδόξου πολι-
τικοῦ αὐτοῦ τοῦ τόπου. Ὁ Καποδί-
στριας ἐκινεῖτο στό ἰδεολογικό κλί-
μα τοῦ Ρήγα καί
τοῦ Ἀλ. Ὑψηλάν-
τη. Στό γνωστό
Ὑπόμνημά του
ἀπό 18 Ἀπριλίου
1819 ἐκφράζεται
ἡ βούλησή του νά
θεμελιωθεῖ ἡ Φι-
λική Ἑταιρεία
«οὐχί ἐπί τῆς
ἐθνότητος, ἀλλ᾽
ἐπί τῆς εὐρείας
καί ζώσης ὀρθο-
δόξου Ἐκκλη-
σίας» , δηλαδή
τῆς Ρωμαίικης
Ἐθναρχίας20. Ἐξ
ἄλλου, τόν Ἀπρί-
λιο τοῦ 1828, κυ-
βερνήτης ἤδη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπι-
κρατείας, μέ μιά ἐνέργειά του φα-
νερώνει τό ἐνδιαφέρον του γιά ρω-
μαίικη-οἰκουμενική λύση τοῦ Ἀνα-
τολικοῦ ζητήματος, μέ ὑπόβαθρο
τήν ἀνάσταση τῆς Ρωμηοσύνης-
Βυζαντίου. Τότε ὑποβάλλει στόν
Τσάρο Νικόλαο σχέδιό του, πού
προέβλεπε τήν ἀναδιοργάνωση
τῆς Ὀθωμανικῆς Ρούμελης (τῆς
Βαλκανικῆς) σέ ὁμοσπονδία πέντε
αὐτονόμων κρατῶν: Ἑλλάδας,
Ἠπείρου (ὁλοκλήρου), Μακεδονίας
(ὁλοκλήρου), Σερβίας καί Δακίας
(τό ὄνομα ROMANIA/ΡΩΜΑΝΙΑ θά
τῆς δοθεῖ ἀπό τόν Ἀλ. Κούζα τό
1859/60)21
.
Ἡ πρόταση τοῦ Καποδίστρια συν -
ιστοῦσε παραλλαγή τοῦ σχεδίου
τοῦ Ρήγα, ἀλλά ἀπορρίφθηκε μέ τή
συνθήκη τῆς Ἀνδριανουπόλεως
(14.9.1829)22. Ὁ Καποδίστριας ἐρ -
γαζόταν γιά τήν ἀπελευθέρωση καί
προοδευτική ἑνοποίηση τῶν εὐρω-
παϊκῶν ἐπαρχιῶν τῆς αὐτοκρατο-
ρίας τῆς Νέας Ρώμης. Ἔτσι κατα-
νοεῖται καί ἡ μαρτυρία τοῦ Νικ.
Σπηλάδη, στενοῦ συνεργάτη τοῦ
Καποδίστρια, γιά τήν ἐπιθυμία τοῦ
Κυβερνήτου νά ἐπιτύχει τήν ἵδρυ-
ση «Νεορωμαϊκῆς Αὐτοκρατο-
ρίας», δηλαδή ἀνάσταση τῆς αὐτο-
κρατορίας τῆς Νέας Ρώμης/Βυζαν-
τίου. Ἔτσι σκέπτονταν ὅλοι οἱ Ρω-
μηοί, δηλαδή οἰ ὈρθόδοξοιἝλλη-
νες, ὄχι ὅμως καί οἱ Ἕλληνες-
Ὀρθόδοξοι, πού χρησιμοποιοῦν
τήν Ὀρθοδοξία, ταυτιζόμενοι μέ τά
ἑκάστοτε σχέδια τῆς Εὐρωπαϊκῆς
Πολιτικῆς.
5. Ἀλλά καί ἡ Ὑψηλή Πύλη γνώ-
ριζε τήν προσδοκία τῆς Ἐθναρχίας
γιά τήν ἀνάσταση τῆς Ρωμανίας
καί ἔτσι κατενόησε καί τόν ἀγώνα
τοῦ ᾽21. Δέν εἶναι ἄρα ἀνεξήγητο,
ὅτι ἀντέδρασε μέ τόν ἀπαγχονισμό
τοῦ Γενάρχη τῶν Ρούμ/Ρωμηῶν
(10.4.1821). Ὁ Οἰκουμενικός Πα-
τριάρχης ἦταν γιά τόν Σουλτάνο ὁ
ἀρχηγός τοῦ Μιλλετίου τῶν
«Ρούμ» καί ὄχι μόνο τῶν «Γιου-
νανλάρ». Ὁ ἅγιος Πατριάρχης καί
ὅλοι οἱ λοιποί συναθλητές του,
κληρικοί καί ἐπίσημοι λαϊκοί, ἔπα-
θαν ὑπέρ ὅλου τοῦ Γένους τῶν
Ρωμαίων καί ὄχι μόνο «ὑπέρ Δημη-
τσάνης», ὅπως ἔγραφε τό 1831 ὁ
ἱερομόναχος καθηγητής τῆς Ἰονί-
ου Ἀκαδημίας Κων/νος Τυπάλδος-
Ἰακωβάτος (†1867). Τά θύματα τῆς
ὀθωμανικῆς θηριωδίας τόν Ἀπρίλιο
τοῦ 1821, ὅπως καί ὁ Ρήγας Βελε-
στινλῆς, ἐκτελέσθηκαν ἀπό τήν
Πύλη γιά τήν αὐτοκρατορική ἰδέα,
γιά τήν ἀνάσταση τῆς Ρωμα-
νίας/Βυζαντίου. Ἕνα ἐρώτημα γιά
τό κατά πόσον αὐτό θά ἦταν δυνα-
τό τότε δέν εἶναι παρά ρητορικό. Ὁ
ρεαλισμός τοῦ μεγάλου διπλωμάτη
Καποδίστρια ἀποδεικνύει τήν ἀντιι-
στορικότητα χρήσεως συλλο-
γισμῶν β᾽ εἴδους («φῶς εἰ μή εἴχο-
μεν, ὅμοιοι τυφλοῖς ἄν ἦμεν»),
ἀλλά μόνο συλλογισμῶν τοῦ πρα -
γματικοῦ (εἴ εἰσί βωμοί, εἰσί καί θε-
οί), ὅπως πράττει ἡ αὐθεντική ἱστο-
ριογραφία καί ἡ πατερική Ὀρθοδο-
ξία.
6.Οἱ Μεγάλες Δυτικές Δυνάμεις
(Ἀγγλία-Γαλλία) ἤθελαν μέν τήν
διάλυση τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτο-
κρατορίας, ἀλλά καί τήν ἀντικατά-
στασή της μέ μικρά κράτη, προτε-
κτοράτα τους ὑπό μόνιμη κατοχή
(αὐτό γίνεται αἰσθητό σήμερα).
Ἕνα παρόμοιο σχέδιο ὅμως ἐπέ-
βαλλε τήν διάλυση τῆς Ρωμηοσύ-
νης (Ἐθναρχίας τῶν Ρωμηῶν). Κα-
τά τήν εὔστοχη ἐπισήμανση τοῦ π.
Ἰ. Ρωμανίδη, οἱ βασιλεῖς καί εὐγε-
νεῖς τῆς Εὐρώπης «ἐφοβοῦντο τό
ἐνδεχόμενον γενικῆς ἐξεγέρσεως
τῆς Ρωμαιοσύνης εἰς τήν Δύσιν καί
τήν Ἀνατολήν. Αὐτός δέ, εἶναι ὁ
λόγος, διά τόν ὁποῖον ἐτέθησαν
εὐνοϊκῶς ἔναντι τῆς λεγομένης
“Ἑλληνικῆς” Ἐπαναστάσεως, καί
τοῦτο μόνον ὅτε ἐξησφάλισαν τό
ἀρχαιοελληνικόν προσανατολι-
σμόν της καί τήν ἀντίθεσίν της εἰς
τήν Ρωμαιοσύνην καί τήν πρω-
τεύουσαν αὐτῆς Κωνσταντινούπο-
λιν»23
.
Καί ἡ Ρωσία ὅμως δέχθηκε τελι-
κά τήν γραμμή τῶν Εὐρωπαίων γιά
τό Πατριαρχεῖο, ὅτι δηλαδή ὡς
Ἐθναρχικό Κέντρο ἔπρεπε νά δια-
λυθεῖ (αὐτοκέφαλα). Οἱ Εὐρωπαϊ-
κές Μεγάλες Δυνάμεις ἤξεραν,
ἄλλωστε, καλά ὅτι ἕνα «Ἑλληνικόν
Σχέδιον» τοῦ 1781 προέβλεπε ἀνα-
σύσταση τῆς «Βυζαντινῆς Αὐτο-
κρατορίας»24. Εἶναι ὅμως γνωστό,
ὅτι «οἱ Ρῶσοι καί οἱ Εὐρωπαῖοι
οὐδέ κἄν ἐδέχθησαν ποτέ τήν σκέ-
ψιν, ὅτι θά ἠδύναντο νά ἐπιτρέ-
ψουν νά γίνη ξανά ἡ Κωνσταντι-
νούπολις-Νέα Ρώμη πρωτεύουσα
τῆς Ρωμηοσύνης. Ὁσάκις οἱ Ρῶσοι
μετά τόν Μέγαν Πέτρον ἐσκέφθη-
σαν τήν ἐκδίωξιν τῶν Τούρκων ἀπό
τήν Πόλιν, ἐξέλαβον τήν Πόλιν ὡς
ρωσικήν κτῆσιν καί ὄχι ὡς ρωμαί-
ικην»25
.
Εἶναι εὐνόητο, μετά τά παραπά-
νω, γιατί «ἔπρεπε» νά συντριβεῖ ἡ
ρωμαίικη ἐπανάσταση ἐν τῇ γενέ-
σει της. Ἔτσι ἐξουδετερώθηκε ὁ
Ρήγας, ἔχοντας ἀντικατασταθεῖ
στό ἐπιτελεῖο τοῦ Ναπολέοντος μέ
τόν Κοραῆ, πού μιλοῦσε γιά ἐπανά-
σταση τῶν «ἀρχαίων» Ἑλλήνων,
ὄχι μόνο κατά τῶν Τούρκων, ἀλλά
καί τῶν «Ρωμαίων» (τῆς Ἐθναρ-
χίας) τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατο-
ρίας. Ὁ Κοραῆς, δηλαδή, ἀντίθετα
μέ τόν Ρήγα, ἐκινεῖτο στό πνεῦμα
τῆς στενῆς ἐθνικῆς ἰδέας. Νά μή
λησμονεῖται, ἄλλωστε, ὅτι τό ἔργο
του «Ἑλληνική Νομαρχία» δείχνει
ὑπόβαθρο ὄχι μόνο «ἐθνικιστικό»,
ἀλλά καί καθαρά ρατσιστικό, λέ-
γοντας ὅτι «οἱ ἄνθρωποι εἶναι κατά
φύσιν ἀνόμοιοι», ἄνισοι δηλαδή·
διαφέρουσι ἀναμεταξύ των κατά
φυσικόν νόμον, σ᾽ ἀντίθεση μέ τόν
ἀντιφυλετικό χαρακτήρα τῆς Ρω-
μανίας στηριζόμενο στά μυστήρια
τοῦ βαπτίσματος καί τοῦ χρίσμα-
τος. Ὁ Κοραῆς ἔγινε ἀρχηγέτης
ὄχι μόνο τῶν ἐν Ἑλλάδι εὐσε-
βιστῶν, μέ τό προτεσταντινοκαλβι-
νιστικό ὑπόβαθρό του, ἀλλά καί
τῶν «Ἑλλήνων Ὀρθοδόξων», ὅ -
πως ἐλέχθη παραπάνω. Σ᾽ αὐτό κα-
ταντᾶ ὅμως, ὅποιος ὑποτιμᾶ καί
ἀπορρίπτει τήν ἡσυχαστική παρά-
δοση, τήν ραχοκοκκαλιά τῆς Ὀρ -
θοδοξίας.
Τεκμηριώνεται, συνεπῶς, ἀβία-
στα καί χωρίς κανένα κενό, ἡ θέση
τοῦ μεγάλου «Ὀρθοδόξου Ἕλλη-
νος»,δηλαδή Πατερικοῦ, π. Ἰω. Ρω-
μανίδου, ὅτι ἡ Ἑλληνική Ἐπανά-
σταση ἐπετράπη τότε μόνον, ὅταν
ἐξασφαλίσθηκε ὁ ἀρχαιοελληνικός
καί ἀντιρωμαίικος προσανατολι-
σμός της.
Συμπερασματικά: Ἡ Ἐπανάστα-
ση τοῦ 1821 ὑπῆρξε τό μεγάλο
αἴνιγμα τῶν Εὐρωπαίων. Ἡ Ρωμηο-
σύνη, ὁ Ὀρθόδοξος Ἑλληνισμός
στήν ὑπερφυλετική οἰκουμενικότη-
τά του, εἶναι πολύ ἐνοχλητική γιά
τήν φράγκικη Εὐρώπη. Εἶναι τό μό-
νιμο σκάνδαλό της. Τό «Βυζάντιο»,
τό ὀρθόδοξο Βυζάντιο, ἔπρεπε νά
θαφτεῖ μιά γιά πάντα, καί πολιτικά,
ἀλλά καί πνευματικά (αὐτό  ἔχει
ἀναλάβει ὁ θρησκευτικός οἰκουμε-
νισμός). Οὔτε ὅμως τό «1204»,
οὔτε ἡ ὀθωμανική λύση (ἅλωση τῆς
Πόλης τό 1453) μπόρεσαν νά θά-
ψουν τήν Ἑλληνορθόδοξη Ρωμηο-
σύνη, καί αὐτό τό ἀνέλαβε τό δυτι-
κά δομημένο, δυτικοκυριαρχούμε-
νο καί δυτικοκατευθυνόμενο (καί ἡ
Σοβιετική Ἕνωση δύση εἶναι) Κρά-
τος. Τό σχέδιο αὐτό ἐξελίσσεται
σταθερά μέχρι σήμερα (εἴμαστε
στήν ὁλοκλήρωσή του;). Ἡ Ἐπανά-
σταση, συνεπῶς, τοῦ 1821 ἀπό
πλευρᾶς τῆς Ρωμηοσύνης σημαίνει
ἧττα τῆς Ρωμαίικης ἰδέας τοῦ Γέ-
νους καί θρίαμβο τῆς φραγκικῆς
πολιτικῆς γι᾽ αὐτό. Βέβαια, ἕνας
ὀρθόδοξος Ἕλλην (Ρωμηός) εὐλο-
γεῖ τόν Θεό καί γιά τήν δημιουργία
«ἐλευθέρου» Ἑλληνικοῦ Κράτους
καί τήν μερική ἐπιτυχία τῆς Ἐπανά-
στασής μας. Διότι τό πρόβλημα δέν
εἶναι αὐτό. Ἀληθινή ἧττα τῆς Ἑλλη-
νορθόδοξης Ρωμηοσύνης εἶναι ἡ
πνευματική ἅλωση καί ἀλλοτρίωσή
μας, πού ὁλοκληρώνεται σήμερα,
στά 192 χρόνια τοῦ «ἐλευθέρου»
ἐθνικοῦ μας βίου. Ἀλλά «ἔχει ὁ και-
ρός γυρίσματα», ἀφοῦ, κι ἄν εἴμα-
στε ἐμεῖς μικροί, εἶναι Μεγάλος ὁ
Θεός μας!
Ὑποσημειώσεις:
1. Μία πρώτη ἀναφορά στό θέμα
βλ. στό π. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός,
Παράδοση καί Ἀλλοτρίωση, Ἀθήνα
1986, σ. 191 ἑ.ἑ.
2. π. Ἰω. Σ. Ρωμανίδου, Ἡ Ρωμηο-
σύνη τοῦ 1821 καί αἱ Μεγάλαι Δυνά-
μεις, στήν ἐφημ. Ὀρθόδοξος Τύπος»
ἀρ. 309/ 25.3.1978 (ἔκτακτη ἔκδοση).
3. Βλ. Ἀπ. Ε. Βακαλοπούλου,Ἱστο-
ρία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, τόμ. Γ´,
Θεσσαλονίκη 1968, σ. 100-102.
4. Γιά τά προβλήματα αὐτά βλ. π.
Ἰω. Σ. Ρωμανίδου, Ρωμαιοσύνη-Ρω-
μανία-Ρούμελη, Θεσσαλονίκη 19812
,
σσ. 17 ἑπ., 190 ἑπ., 251 ἑπ.
5. Ἀπ. Ε. Βακαλοπούλου, Ἱστο-
ρία…, τόμ. Ε´, Θεσσαλονίκη 1980, σ.
31.
6. Arnold Toynbee, Οἱ Ἕ

οἱ κληρονομιές τους (μετάφρ. Νίκος
Γιαννουδάκης), Ἀθήνα 1992, σ. 20.
7. Στό ἴδιο, σ. 331.
8. Γεωργίου Ἰακωβάτου, Ἀγορεύ-
σεις ἐν τῇ Β´ ἐν Ἀθήναις Ἐθνοσυνε-
λεύσει καί ἐν ταῖς Βουλαῖς, Ἐν Ἀθή-
ναις 1902, σ. 212.
9. Πολίτης τῆς Ἐθναρχεύουσας Νέ-
ας Ρώμης.
10. Ἀπ. Δασκαλάκη,Τό πολίτευμα
τοῦ Ρήγα Βελεστινλῆ, Ἀθήνα 1976, σ.
29.
11. Στό ἴδιο, σ. 60.
12. π. Ἰω. Σ. Ρωμανίδου, Τό προ-
πατορικόν ἁμάρτημα, Ἀθήνα 19892
, σ.
ιστ´.
13. N. Jorga, Histoire des Etats balcaniques jusqu’ a’ 1924, Paris 1925.
14. Διον. Ζακυθηνόςστό τόμο: «Τό
Εἰκοσιένα», ἐπιμέλεια Π. Χάρη,
Ἀθῆναι 1977, σ. 850-851.
15. Βλ. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ
Ἔθνους (ἐκδόση «Ἐκδοτικῆς
Ἀθηνῶν»), τ. ΙΒ´´1975, σ. 28.
16. Κων. Τριανταφυλλοπούλου, Ὁ
Ἀγών τῆς Ἑλληνικῆς Ἀνεξαρτησίας
καί ἡ ἀρχή τῶν Ἐθνικοτήτων, στό «Τό
Εἰκοσιένα», ἐπιμ. Π. Χάρη, Ἀθῆναι
1977, σ. 290-320 (ἐδῶ: σ. 296/7).
17. Στό ἴδιο, σ. 308.
18. Στό ἴδιο.
19. N. Jorga, Etudes Byzantines, τόμ.
Β´ Βουκουρέστι 1940, σ. 276.
20. Χρυσ. Παπαδοπούλου, Ἡ Ἐκ -
κλησία Κων/πόλεως καί ἡ Μεγάλη
Ἐπανάστασις τοῦ 1821, ΘΕΟΛΟΓΙΑ
ΚΑ´ (1950), σ. 316.
21.M.S. Anderson,The Eastern Question, London 1966, σ. 71.
22. Ἦταν τό τέλος τοῦ Ρωσοτουρ-
κικοῦ πολέμου.
23. π. Ἰω. Σ. Ρωμανίδου, Τό προ-
πατορικόν ἁμάρτημα…, ὅπ. π. σ. κβ´
24. E. Driaylt, La Question d’ Orient,
Paris 19146, σ. 65 ἑπ.
25. π. Ἱω. Σ. Ρωμανίδου, Ἡ Ρωμη